"Mənim kimi tamaşaçıların sayı Azərbaycanda 20-25 faizdən çox deyil"

AZƏRTAC Azərbaycan telekanallarının etibarlı mənbə kimi liderliyini qoruyub saxlaması ilə bağlı geniş yazı dərc edib. Yazıda xatırlanır ki, respublikamızda televiziya reytinqlərinin ölçülməsi 2005-ci ildən etibarən aparılır. Etiraf etmək lazımdır ki, bu sistemin keyfiyyəti yüksək olmasa da, telekanallar piplmetrlə təchiz edilmiş 150 ailənin tələbinə cavab vermək məcburiyyətində qalmışdı.

Beynəlxalq standartlara görə, Azərbaycan qədər əhalisi olan ölkələrdə keyfiyyətli teleölçmələr aparmaq üçün 800-1000 ailəni əhatə edən ölçmə paneli tələb olunur. 2022-ci ildən tanınmış “Kantar Media” şirkətinin texnoloji dəstəyi ilə ərsəyə gələn reytinq müəyyən etmə sistemi yerli operator “MARSA” tərəfindən həyata keçirilir. Hazırda 1000 ailədə ölçmə panelləri quraşdırılıb, ən müasir və keyfiyyətli texniki avadanlıqlarla daha şəffaf və dəqiq reytinq rəqəmləri əldə etmək mümkündür.

“MARSA”nın yanvar-aprel üzrə hesabatına görə, gün ərzində, ümumilikdə, televiziyaya baxan insanların orta sayı 5 milyon 789 mindir. Bu isə o deməkdir ki, ölkə əhalisinin 60,16 faizi hər gün televiziya kanallarına baxır.

Məzmuna gəlincə, tamaşaçılar daha çox informasiya və siyasi verilişlərə maraq göstərir ki, bu da bir tərəfdən cəmiyyətin dünyada baş verən siyasi proseslərə marağını nümayiş etdirir, digər tərəfdən isə məhz televiziyanın bu kimi mühüm bir sahədə etibarlı mənbə kimi çıxış etdiyini göstərir.

Qeyd edək ki, son dövrlərdə sosial mediada və ictimai müzakirələrdə tez-tez “Azərbaycan telekanallarına kim baxır ki?”, “Azərbaycan telekanallarını silmişəm” və ya “televiziya ölüb” kimi yanaşmalara rast gəlinir. Lakin belə görünür ki, bu kimi iddialar statistik reallıqlarla üst-üst düşmür. Aparılan araşdırma həm də televiziya kanallarının hələ də informasiya məkanında ciddi faktor olduğunu, xüsusilə də ictimai rəyə təsir imkanlarının davam etdiyini göstərir.

Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin sədri Elçin Şıxlı mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a açıqlamasında deyib ki, şəxsən özü heç bir əyləncəli proqrama baxmır: “Baxanda da yalnız xəbərlərə baxıram - ya İTV-yə, ya da AzTV-yə. Yəni eyni vaxtda yayımlandıqları üçün bir-birilərinə mane olurlar, yoxsa ayrı-ayrılıqda hər birinə baxardım. Lakin mənim kimi tamaşaçıların sayı Azərbaycanda 20-25 faizdən çox deyil. Mən belə düşünürəm. Ola bilər, 30, bəlkə də 40 faiz olsun. Ümumiyyətlə, dünyanın hər yerində ciddi verilişlərə, proqramlara əhalinin çox az hissəsi baxır. Mütləq əksəriyyət əylənmək istəyir. Əslində biz əylənməkdən əlavə, maarifləndirici verilişlərə də, məsələn, təbiət, yaxud elmi-kütləvi proqramlar haqqında proqramlara baxa bilərdik.

Aydın məsələdir ki, klassik tələblər var. Klassik tələblər də budur: maarifləndirsin, xəbər versin və nəyisə öyrətsin. İndi isə təbliğat-təşviqat istəsək də, istəməsək də müəyyən mənada faciə nəticəsində göstərilir və verilir. Amma hər halda, boş-boş, bayağı verilişlər olmamalıdır.

Bizdə bir şey olanda, kimdənsə xoşu gəlməyəndə, qəzetlər fəal işləyəndə deyirdilər ki, bu, “sarı mətbuatdır”. Amma məsələ ondadır ki, xaricdə “sarı mətbuat”ın özü də peşəkardır. İstənilən halda, əyləncəli proqramlardırsa, hansısa verilişlərdirsə, burada da peşəkarlıq lazımdır. Amma bizdə peşəkarlıq yoxdur. Bizdə gurultu, qışqırıq, səs-küy var.

Məsələn, Türkiyədə də bu səpkidə proqramlar var və mən onlara da baxmıram. Üç-dörd saat badımcan bişirirlər, beş saat soğan doğrayırlar, sonra ailədaxili problemləri və ya digər məişət məsələlərini ortaya çıxarırlar. İstənilən problem əgər ictimai dəyər daşıyırsa, onu, təbii ki, kütləvi informasiya vasitələri müzakirəyə çıxarmalıdır. Lakin bir də var ki, gəlinlə qayınana yola getmir, efirə çıxıb bir-birilərinə qışqırırlar, təhqir edirlər. Bu, mənim üçün maraqlı deyil və inanmıram ki, hansısa bir insana, xüsusən də bizim sosial təbəqəyə nəsə ağıllı, maarifləndirici və arxasınca gediləsi bir şey verir. Belə bir şey yoxdur. Maarifləndirmə - xəbər paylaşmaqdır. Doğru, dürüst və balanslı... Təəssüf ki, bu xəbərlərdə də kriminal informasiyalar üstünlük təşkil edir. Biz insanlara nəsə öyrətməliyik. Elmi-kütləvi proqramlar olmalıdır. Amma demək olar ki, bizdə belə proqramlar yoxdur. Yəni müxtəlif nələrsə etmək olar, amma qeyd etdiyim amillər kanallara reytinq gətirmir. Reytinq səs-küy, qışqırıq, gurultu və sairə ilə əldə olunur".

Əməkdar jurnalist, teletənqidçi Qulu Məhərrəmli isə bildirir ki, hazırda həm televiziya verilişlərinin səviyyəsi ilə bağlı ciddi narazılıq var, eyni zamanda televiziyaya baxanlar da az deyil: “Baxılan verilişlər sırasında daha çox xəbərlər, ictimai-siyasi proqramlar, ictimai müzakirə proqramları, tok-şoular yer alır. Bunlara müəyyən qədər maraq mövcuddur.

O ki qaldı MARSA-nın yanvar-aprel aylarında apardığı monitorinqlərə - bu araşdırmalar göstərdi ki, əhalinin 60 faizi televiziyalara baxır. Bu, mənim üçün çox maraqlı rəqəmdir. Bəzən bizdə elə təsəvvür yaranır: sosial şəbəkələr var, ona görə də televiziyalara az baxılır. Amma indi məlum olur ki, sosial şəbəkələrin əsas müzakirə mövzularından biri də televiziya verilişləridir. Bu da istər-istəməz, dolayısı ilə televiziya verilişlərinin bir növ təbliğatı, təqdimatıdır, yaxşı və ya pis mənada piarıdır və televiziya proqramlarına marağın oyadılmasıdır.

Burada gerçək olan odur ki, İkinci Qarabağ savaşından sonra televiziyaların mötəbərliyi baxımından informasiyanın kontenti ön plana keçib və bu, televiziyalar üçün əsas şərtlərdən biridir. İnsanlar müxtəlif mənbələrdən məlumat alırlar, amma televiziyaları bu məsələdə mötəbər hesab edirlər. Xüsusən də rəsmi informasiyanın televiziya xəbərləri vasitəsilə əldə olunması bir reallıqdır.

Ola bilər ki, operativlik baxımından müəyyən çatışmazlıqlar var, hansısa baş verən hadisəyə dair reaksiyalar gecikmiş ola bilər, lakin internet bu gün elə bir imkan yaradır ki, mənbədən dərhal məlumatı almaq və yaymaq mümkündür. Buna baxmayaraq, əgər biz bu tədqiqata və araşdırmaya inanırıqsa, bizim televiziyamız, televiziya kanallarımız müəyyən bir dirçəliş havası hiss etdirir. Əgər auditoriya bu qədər toplanırsa, deməli, kontingentə diqqət yetirmək, ictimai müzakirələri artırmaq lazımdır. Tamaşaçıları düşündürən, cəmiyyət üçün maraqlı olan mövzuları ön plana çıxarmaq vacibdir. Belə fürsətlər hər zaman ələ düşmür.

Bu gün belə qənaətə gəlmək olmaz ki, televiziyalar tam öndədir, çünki əhalinin 60 faizi ona baxır. Hesab edirəm ki, bu rəqəm bir müvəqqəti göstərici də ola bilər. Çünki televiziyaya baxmayanların, məlumatı sosial şəbəkələrdən alanların da sayı kifayət qədər çoxdur. Amma bu araşdırma ilə bağlı inanmamağımız üçün ciddi əsaslarımız da yoxdur. Sadəcə, əsas yanaşma ondan ibarətdir ki, əgər televiziya kanalları tamaşaçıda bu etimadı yaradıbsa, onu inkişaf etdirmək, dərinləşdirmək, məzmuna hopdurmaq, daha maraqlı, rəngarəng verilişlərlə auditoriyanı təmin etmək şansı əldən verilməməlidir".