2020-ci ildəki 44 günlük müharibədən sonra Cənubi Qafqazda regional reallıqlar kəskin şəkildə dəyişib. Azərbaycanın qələbəsi ilə nəticələnən bu savaş təkcə Ermənistanın ərazi iddialarını deyil, həm də ideoloji dayaqlarını sarsıdıb. Bu prosesdə əvvəlcə erməni diasporası zəifləyib, indi isə hədəfdə Ermənistanın minilliklər boyu formalaşmış simvolik dayağı olan Erməni Apostol Kilsəsidir.
Qeyd edək ki, son illərdə erməni diasporası da görünməmiş zəifləmə dövrünə qədəm qoyub. Müharibədən əvvəl ABŞ, Fransa, Rusiya və digər ölkələrdəki erməni lobbi təşkilatları Ermənistan siyasətinə ciddi təsir göstərirdi. Lakin 2020-ci ildəki məğlubiyyətdən sonra bu strukturlar həm maliyyə, həm də nüfuz baxımından ciddi itkilərə məruz qalıb.
Diaspor təşkilatlarının artıq Ermənistandakı real siyasi proseslərə təsir imkanları kəskin azalıb. Onların əsas ideoloji dayaqları olan “Artsax mübarizəsi”, “erməni soyqırımı” mövzuları da dünya miqyasında aktuallığını itirib.
Erməni kilsəsi: kimlikdən siyasətə uzanan yol
İndi isə növbə erməni kilsəsindədir. Kilsənin zəifləməsi diasporun siyasi iflasını tamamlayan son həlqə kimi görünür. Tarixən erməni milli kimliyinin formalaşmasında və qorunmasında mühüm rol oynamış Apostol Kilsəsi xüsusilə Osmanlı imperiyası dönəmində və Sovet Ermənistanı zamanında təkcə dini deyil, siyasi və ideoloji güc kimi də çıxış edib. Kilsə öz təsir dairəsini yalnız dini ayinlərlə məhdudlaşdırmayıb, həm də diaspor təşkilatları ilə sıx işləyərək “Böyük Ermənistan” ideyasının qoruyucusuna çevrilib.
Son onilliklərdə artıq başa çatan Qarabağ məsələsində Apostol Kilsəsi açıq şəkildə Ermənistanın işğal siyasətini dəstəkləyib. Qarabağ bölgəsində dini abidələrin “erməniləşdirilməsi”, işğal olunmuş ərazilərdə kilsə təsisatlarının yerləşdirilməsi və münaqişəyə “müqəddəs mübarizə” donu geyindirilməsi bu xəttin tərkib hissəsi olub.
Paşinyanla qarşıdurma: müqəddəs taxt-tac tarixə qovuşur
Hazırda isə Ermənistanda hökumətlə kilsə arasında münasibətlər bəlkə də tarixinin ən gərgin mərhələsinə qədəm qoyub. Baş nazir Nikol Paşinyanın uzun müddətdir kilsəni siyasi müxalifət kimi gördüyü məlumdur. Amma son hadisələr - II Qareginə qarşı kampaniya, keşiş Baqrat Qaltsanyanın həbsi, kilsəyə və onun rəhbərlərinə qarşı ardıcıl basqınlar bu qarşıdurmanı açıq savaşa çevirib.
Paşinyan tərəfdarları keşişlərin revanşist çağırışlarını və Rusiya yönümlü ritorikalarını əsas gətirərək onların “dövlət təhlükəsizliyinə təhdid” olduğunu bildirir. Bu günlərdə Ermənistan Milli Təhlükəsizlik Xidmətinin Qaltsanyanın evinə yenidən basqın etməsi ictimai rəyə bir mesaj idi: “kilsə artıq güc mərkəzi deyil.”
Yeni Ermənistan: kimliksizlik siyasi elita...
Paşinyanın “Yeni Ermənistan” layihəsi çərçivəsində həm köhnə siyasi elitaya, həm də kilsə-diaspora tandeminə qarşı mübarizə aparması ideoloji boşluq yaradıb. Millət və dövlət kimliyini dini simvollardan və tarixi mifologiyadan ayırmağa çalışan Paşinyan bu gün kilsəni sıradan çıxarmaqla Ermənistanı modernləşdirdiyini iddia edir. Lakin bu, əslində ölkənin dərin bölünməsinə, ənənəvi dayaqların çökməsinə səbəb olur.
Əgər bu proses bu şəkildə davam edərsə, erməni diasporundan sonra erməni kilsəsi də tarixi funksiyasını itirərək simvolik instituta çevriləcək. Reallıq isə budur ki, bu çöküş təkcə simvolların deyil, həm də uzun illər revanşizmlə bəslənmiş ideologiyanın sonudur.
Modern
