NƏDƏN В«AZƏRBAYCANВ» ADI?
Tarix: 24-04-2012, 13:37 | Çap et
 TÜRK CÜMHURİYYƏTİNƏ BU ADIN VERİLMƏ TARİXİ
XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərindən etibarən В«AzərbaycanВ» anlayışı ilə əlaqədar vəziyyət xeyli dərəcədə dəyişməyə başladı. Belə ki, bu dövrdə bəzi ziyalılarımız tərəfindən В«AzərbaycanВ» anlayışının yeni məna kəsb etməsi istiqamətində müəyyən addımlar atıldı: В«AzərbayВcanВ» adlı qəzetin nəşrinə cəhd göstərildi (Ünsizadə qardaşları); Qafqazın cənub-şərq hissəsinin В«AzərbaycanВ», Qafqaz müsəlmanlarının В«azərbaycanlı-türkВ», dilinin В«Azərbaycan-türk diliВ» adlanması qeyd edildi (M.Şahtaxtlı); В«Azərbaycan türklərinin ədəbiyyatıВ» adını daşıyan ilk kitab nəşr olundu (F.Köçərli); eləcə də В«türk millətiВ», В«azərbaycanlıВ» (В«KəşВkülВ»-Ünsizadələr), В«Azərbaycan türkləriВ» (Ə.HüseynВzadə), В«Azərbaycan sadə türkcəsiləВ» (Ü.Hacıbəyli), В«AzərВbaycan (türk) arvadlarıВ» (Y.V.Çəmənzəminli), В«türk AzərВbaycan qəВzetiВ», В«azərbaycanlı-türkВ», В«AzərВbayВcan türk muxtariyyətiВ» (M.Ə.Rəsulzadə) və b. istilahВlar günВdəВmə gətirildi.
XIX əsrin sonlarında M.Şahtaxtlı yazırdı ki, ZaqafqazВiya müsəlmanları etnik mənşə və dil etibarilə nə tatar, nə də fars amili ilə bağlıdır, onlar türkdürlər-Azərbaycan türkləri: В«GünВdəlik həyatВımızda xalqın adını və dilinin adını iki sözlə ifadə etmək rahat deyil: məsələn azərbaycanlı türk və yaxud azərbaycanlı türk dili. Ona görə də Zaqafqaziya müsəlmanВlarını azərbaycanlı, Zaqafqaziya türk dilini isə tatar dili əvəzinə Azərbaycan dili adlandırmaq məqsədəuyğun olarВdıВ».
В«AzərbaycanВ» anlayışı ilə bağlı kəskin dönüş isə birinci Dünya müharibəsi illərində (1914-1918) baş verdi. Bu dövrdə В«AzərbaycanВ» anlayışının tamamilə yeni siyasi-ideoloji prinsipləri işlənib hazırlandı. Xüsusilə, M.Ə.Rəsulzadə 1917-ci ildə yazdığı bir neçə məqaləsində Cənubi-Cərqi Qafqazın da tarixən В«AzərbaycanВ» adlanması fikrini irəli sürdu və müdafiə etməyə başladı.
Ancaq В«AzərbaycanВ» leksik vahidinin hüquqi və siyasi-ideoloji məna daşımasının səbəbi 1918-ci ildə Cənubi QafВqazda qurulan yeni tipli dövlətlərdən birinin В«Azərbaycan CümВhuВriyyətiВ» adlanması olmuşdur. Halbuki, AzərВbayВcan CümВhuriyyətinin qurucusu və ideoloqu M.Ə.RəВsulВzadənin də qeyd etdiyi kimi I Dünya müharibəsindən əvvəlki rəsmi coğrafiyaya görə Azərbaycan, Şimali İranda mövcud olan Təbriz ilə ətrafına deyilmişdir. O, daha sonra yazır: В«Hərbdən və böyük Rusiya inqilabından sonra dilВlərВdə dolaşan Azərbaycan hazırda Azərbaycanın şimaВlınВda Cənubi-Şərqi Qafqasiya qitəsindən ibarətdir ki, mərkəzi BaВkıdır. Azərbaycanlılar milliyyət etibarilə türk, din etibaВriВlə islam, mədəniyyəti-əsasiyyə etibarilə şərqВliВdirВlərВ». Deməli, В«AzərbaycanВ» anlayışı yalnız birinci Dünya müharibəsi dövründə, xüsusilə 1918-ci ildə Azərbaycan Cümhuriyyətinin yaranması ilə В«tarixi-coğrafiВ» anlamdan kənara çıxaraq siyasi-ideoВloji məna kəsb etmişdir. В«Tarixi-coğrafi AzərbaycanВ» anlayışının siyasi-ideoloji məna kəsb etməsi nəticəsində də В«AzərbayВcan türk millətiВ», В«Azərbaycan türk xalqıВ», В«AzВərВbaycan türk diliВ», В«Azərbaycan türk dövlətiВ» və b. istilahВlar istər ölkə daxilində, istərsə onun xaricində siyasi və hüquqi staВtus qazanmağa başlamışdır
|
|
|
|
|
|
|
|
Putin SSRİ-ni bərpa edə biləcəkmi?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| • Masallıda itkin düşən 67 yaşlı kişinin paltarları tapıldı - Axtarış davam edir
Bu gün, 13:02 |
|
|
|
| • Rəsmi Bakı ABŞ ilə daha sıx əlaqələr qurur - “Axios”
Bu gün, 13:00 |
|
|
|
| • FHN Rusiya və Türkiyə şirkətləri ilə 26 milyon manatlıq müqavilələr imzaladı - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 12:50 |
|
|
|
| • "Rusiya Azərbaycanın haqlı tələblərini nəzərə almalıdır" - ÇÜNKİ...
Bu gün, 12:44 |
|
|
|
| • "Regional Qaz İstismarı İdarələri ləğv edilməlidir" - ÇAĞIRIŞ
Bu gün, 12:36 |
|
|
|
| • Vüqar Qurbanov direktoru işdən çıxardı - Yeni təyinat
Bu gün, 12:14 |
|
|
|
| • “Trampın Prezident İlham Əliyevi hədələməsi ilə bağlı səsləndirilən fikirlər yalandır, o, Paşinyanı hədləyə bilər” - deputat
Bu gün, 12:11 |
|
|
|
| • Vaşinqtonda Azərbaycanla imzalanmış sazişlə yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyuruq - Paşinyan
Bu gün, 12:08 |
|
|
|
| • TƏBİB qripə qarşı peyvənd alır: - 1 milyon manat xərclənəcək
Bu gün, 12:02 |
|
|
|
| • Dövlət Gömrük Komitəsində yeni təyinat olub - ƏMR
Bu gün, 12:00 |
|
|
|
| • Azərbaycanla sərhəddə Ukrayna agenti saxlanılıb
Bu gün, 11:58 |
|
|
|
| • Sülh sazişi İrəvanın İrana yolunu açır - “Bloomberg”
Bu gün, 11:54 |
|
|
|
| • Ermənistan və İran yol məsələsi ilə bağlı razılaşma əldə etdi - AÇIQLAMA
Bu gün, 11:53 |
|
|
|
| • Rusiya Ukraynada ABŞ zavoduna hücum edib
Bu gün, 11:44 |
|
|
|
| • Rusiyadan sərhədimizdə sensasion əməliyyat: - məxfi sənədlər ələ keçirildi
Bu gün, 11:27 |
|
|
|
| • Paris buna məcburdur... - ŞƏRH
Bu gün, 11:23 |
|
|
|
| • SOCAR neftçilərə XƏBƏRDARLIQ ETDİ - AÇIQLAMA
Bu gün, 11:16 |
|
|
|
| • Rəqsanənin əri Fazil Əmiraslanov İSTİNTAQDA DİNDİRİLDİ - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 11:13 |
|
|
|
| • İranla Ermənistan arasında SENSASİON ANLAŞMA – Tehranın Zəngəzur isterikası SONA ÇATIR?
Bu gün, 11:04 |
|
|
|
| • Məqsəd Rusiya və İranı təsir imkanlarından məhrum etmək idi - Kiviryan
Bu gün, 11:02 |
|
|
|
| • BRAVO ZAUR... nə dövlət umrundadır... nə də millət... - MALƏSƏF...
Bu gün, 11:00 |
|
|
|
| • Erməni nəşri Paşinyanın Türkiyə və Azərbaycandan maliyyə yardımı aldığını iddia etdi... - İLGİNC
Bu gün, 10:57 |
|
|
|
| • Təhsil sistemində tenderi də özgəsinə vermirlər... - DAHA BİR FAKT...
Bu gün, 10:53 |
|
|
|
| • Putinin planına sərt reaksiya: - Zəngəzur və Qarabağda...
Bu gün, 10:44 |
|
|
|
| • Nazirlik qonaqları üçün bilet və otel xidmətini - BU ŞİRKƏTLƏRDƏN ALDI
Bu gün, 10:40 |
|
|
|
| • Əməyin ödənilməsinin hansı təminatları var? - Ekspert danışır...
Bu gün, 10:35 |
|
|
|
| • Bakının bu ərazisində torpağın 1 sotu 97 min manata yaxın bahalaşıb
Bu gün, 10:16 |
|
|
|
| • "Daltonlar"- gəncləri tələyə salancinayət təşkilatı - TikTokda təhlükə
Bu gün, 10:12 |
|
|
|
| • Pezeşkianın Paşinyana xəbərdarlığı: İrəvan eşidəcəkmi? - GƏLİŞMƏ
Bu gün, 10:02 |
|
|
|
| • İlkin Süleymanovun kassasiya şikayəti icraata götürüldü
Bu gün, 09:49 |
|
|
|
| • Paşinyan açıqladı: Bu ərazilər Bakıya qaytarılacaq - “Respublika Meydanı”
Bu gün, 09:47 |
|
|
|
| • Qazilər arasında dava: Tüfənglə “Prado”nu yararsız hala saldı... - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 09:44 |
|
|
|
| • Azərbaycanda şirkətlər qrupuna yeni direktor təyin edilib - BUNDAN SONRA...
Bu gün, 09:43 |
|
|
|
| • SOCAR "RabitəBank"dan imtina etdi
Bu gün, 09:40 |
|
|
|
| • 10 manatlıq şirkətin 655 min manatdan çox vergi borcu var - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 09:37 |
|
|
|
| • "İcra şöbəsi hansısa maraqlarına görə şikayətə baxmır..." - NARAZILIQ VAR...
Bu gün, 09:30 |
|
|
|
| • Sabunçuda televizor pultu silaha çevrildi – ailə qalmaqalının sonu həbs oldu
Bu gün, 09:24 |
|
|
|
| • Gənclər və İdman Nazirliyi müqavilə bağladı, “Flora Holland” MMC icra edə biləcəkmi – Fərid Qayıbovun nəzərinə
Bu gün, 09:21 |
|
|
|
| • Ermənistanla yekun sülh sazişi bu tarixdə imzalanacaq - sensasion iddia
Bu gün, 09:15 |
|
|
|
| • Dostu tərəfindən döyülən şəxs məhkəmədə onu bağışladı - “Şikayətçi deyiləm”
Bu gün, 09:08 |
|
|
|
| • Azərbaycanda sabiq rektor vəfat etdi - FOTO
Bu gün, 08:54 |
|
|
|
| • Dövlət qurumu 3,4 milyonluq elektrik mallarını - BU ŞİRKƏTDƏN ALDI
Bu gün, 08:52 |
|
|
|
| • Cəlilabad Rayon Mərkəzi Xəstəxanasına yeni direktor təyin olunub - ƏMR
Bu gün, 08:49 |
|
|
|
| • Diasporumuza qarşı “xüsusi əməliyyat” - Bakıdan reaksiya
Bu gün, 08:47 |
|
|
|
| • Bu şirkət müştəri ilə işləməyi hələ öyrənməyib... - NƏ VAXTA QƏDƏR...
Bu gün, 08:38 |
|
|
|
| • Rusiyanın ölkəmizə qarşı daha bir absurd addımı - BAŞLARI QAÇIB...
Bu gün, 08:26 |
|
|
|
| • “Ulduz”u sönən məşhurlar - Qətl, şantaj, dələduzluq...
Bu gün, 08:24 |
|
|
|
| • Rusiya 10 noyabr 2020-ci il sənədinə qayıtmaq üçün fürsət gözləyir - Bakıdan reaksiyalar
Bu gün, 08:14 |
|
|
|
| • ABŞ NATO-ya Ukrayna üçün təhlükəsizlik zəmanətlərində minimal rol oynayacağını bildirib - "Politico" nəşri
Bu gün, 07:24 |
|
|
|
| • "1 ildir ki, bu iki qurumun arasında qalmışam" - GİLEY
Bu gün, 07:22 |
|
|
|
|
