Hər il olduğu kimi Məhərrəmlik ayında “Ərbəin” gününü İraqın Kərbəla şəhərində İmam Hüseynin məqbərəsində keçirmək və ya İranın Məşhəd şəhərində imamların qəbrini ziyarət məqsədilə Azərbaycandan zəvvarların səfərləri təşkil edilir.
Bu ziyarət və səfərlər müxtəlif turizm şirkətləri, yaxud fərdi şəxslər tərəfindən, əsasən də avtobuslarla qonşu İranın ərazisindən keçməklə təşkil olunur. Az sayda zəvvarlar üçün isə həmin ziyarət yerlərinə səfərlər təyyarə vasitəsilə həyata keçirilir. Lakin əksər hallarda zəvvarların seçdikləri ölkələr, marşrut və həmin dövlətlərin ərazisində mövcud olan qeyri-sabitlik, hər an onları gözləyən təhlükələr, insan üçün lazımi və elementar şəraitin olmaması sonradan böyük çətinliklər yaradır.
Son illərin təcrübəsi göstərir ki, bu gəlirli sahədə “canfəşanlıq” göstərən, səfərləri təşkil edən şirkətlərin və şəxslərin səriştəsizliyi, qrup rəhbərləri arasında mütəmadi baş verən hərc-mərclik və məsuliyyətsizlik nəticəsində səfərə qatılan kişi, qadın, gənc və qoca zəvvarlar müxtəlif çətinliklərlə üzləşir, öz ziyarət vaxtlarını həmin problemlərin həllinə sərf edirlər. Məsələn, təşkilatçıların biganəliyi ucbatından bəzi zəvvarlar nəzərdə tutulmuş marşrutdan kənara çıxır, digər ölkələrdən olan zəvvarların arasına qarışır, yaxud bir qismi azır, itkin düşür və ya yerli kriminal elementlərin “yeminə çevrilirlər”.
Bundan başqa, az məsrəflə daha çox qazanc əldə etməkdə mahir olan səfər təşkilatçıları adətən köhnə, komfortsuz və nasaz nəqliyyat vasitələrini icarə edirlər ki, bu da sonda hətta ölümlə nəticələnən ağır yol nəqliyyat hadisələrinə səbəb olur. İrana və İraqa gedən zəvvarlar arasında belə ölüm statistikasının artması da türk ürpədir.
Məsələn Ələt-Astara magistral yolunun Biləsuvar rayonu, Mahmudçalı adlanan ərazidə Azərbaycandan İranın Məşhəd şəhərinə gedən zəvvar avtobusunun aşması nəticəsində xeyli adam yaralanıb, ağır bədən xəsarətləri alıblar. Azərbaycandan İraqın Kərbəla şəhərinə ziyarətə gedən zəvvarlardan isə 3 nəfər dünyasını dəyişib. Ziyarətdən qayıdan zəvvarların sözlərinə görə, həmin gənc zəvvarlar Kərbəlada yaranmış izdiham zamanı ayaq altında qalaraq dünyasını dəyişiblər. Yaxud bu yaxınlarda İraqda azərbaycanlı zəvvar qadınlardan birinin itməsi barədə məlumatın yayılması cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmamışdır.
Zəvvarların üzləşdikləri macəralar bununla bitmir. Belə ki, belə səfərləri təşkil edənlər tərəfindən zəvvaralara qarşı dələduzluq hallarının artması da bu sahədə baş verən hərc-mərcliyi açıq-aydın göstərir.
Məsələn, bu yaxınlarda “Nur Travel” şirkəti tərəfindən təşkil olunan zəvvar qrupuna rəhbərlik edən Təvəkkül Həsənov “Ərbəin” ziyarəti üçün zəvvarlardan alınan 8.000 ABŞ dollarını mənimsəyib. Bu səbəbdən zəvvarlar arasında kütləvi narazılıqlar başlayıb, hətta zəvvarlarla Təvəkkül Həsənov arasında münaqişə də yaranıb. Vəziyyət o dərəcəyə gəlib çıxıb ki, həmin zəvvar qrupunun səfəri üçün icarəyə götürülən avtobusun sürücüsü icarə haqqı ödənilmədiyi üçün zəvvarları daşımaqdan imtina edib. Nəticədə zəvvarlar nəzərdə tutulan marşrut üzrə hərəkət edə bilməyiblər.
Əlbəttə ki, bu cür faktlar çoxdur. Belə ağır, gözlənilməyən çətinliklər, məhrumiyyətlər və təhlükələr ilə dolu olan səfərlərə çıxmazdan əvvəl zəvvarlar bu cür ziyarətlərin mənəvi tərəfindən başqa, maddi və təhlükəsizlik baxımından nə dərəcədə məqsədəuyğun olması barədə ciddi düşünməlidirlər.
“Yeni Musavat”ın əldə etdiyi məlumata görə, Azərbaycandan olan zəvvarların İranın Məşhəd, Qum, İraqın Kərbəla, Nəcəf və sair şəhərlərində yerləşən ziyarətgahlara turist qismində aparılmasını 40-a yaxın yerli turizm şirkəti və 250-dən çox qrup rəhbəri həyata keçirir. Onların bir çoxu rəsmi qeydiyyatdan keçmədən fəaliyyət göstərir ki, bu da qeyd olunan sahənin tərəfimizdən əməliyyat nəzarətində saxlanılmasını çətinləşdirməklə yanaşı, pərakəndəlik və özbaşınalıq hallarının artmasına şərait yaratmışdır. Həmçinin, səfərlər zamanı Azərbaycandan vətəndaşlarının bəziləri olduqları ölkələrin miqrasiya, inzibati və sair (əsasən viza məsələlərində bu hal müşahidə olunur) qanunlarını pozur, bu səbəbdən hüquq-mühafizə və xüsusi xidmət orqanlarının nəzərinə düşür, müxtəlif cəlbetmə situasiyalarına salınırlar. Turizm şirkətləri və qrup rəhbərləri bu kimi vəziyyətlərdə məlumatsız olduqlarından hansı tədbirlər görəcəklərini bilmirlər, əksər hallarda isə şəxsi mənfəətləri naminə bu kimi xoşagəlməz halları gizlətməkdə maraqlıdırlar. Bu isə Azərbaycanın beynəlxalq arenada imicinə mənfi təsir göstərir.
