Azərbaycanda vətəndaşların evlərində işıq, qaz və su israfının müəyyən edilməsi əksər hallarda mübahisə mövzusuna səbəb olur. Kommunal ödənişlərin şübhəli artımı hallarında hara şikayət edilə biləcəyi və bu sahədə ictimaiyyətə məlum olan şişirdilmiş qiymət nümunələri barədə Lent.az-ın əməkdaşı geniş araşdırma aparıb.

Evdə əlavə elektrik, qaz və su istehlakını necə aşkar etmək olar?

Kommunal xidmətlər üzrə artan ödənişlərə qarşı fərdi nəzarət vacibdir. Elektrik enerjisi istehlakı artdığı halda ilk öncə sayğacın göstəriciləri yoxlanılmalıdır. Məsələn, eyni cihazları istifadə edəndə qəbzlərdə gözlənilməz artım varsa, evdəki alışqanlıqları nəzərdən keçirin və lazımsız elektronik avadanlıqları söndürün. Məsləhət: Sayğaca bağlı cihazları tək-tək söndürərək sayğacın hərəkətini müşahidə edin. Əgər bütün elektrik cihazları söndürülübsə və sayğac hələ də fırlanırsa, texniki nasazlıq ola bilər və xidmət göstərən şirkətə müraciət edilməlidir.

Su israfını aşkar etmək üçün su sərfiyyatını nəzarətdə saxlayın. Bütün kranları və su istifadə edən avadanlıqları bağladıqdan sonra su sayğacının göstəricilərini yoxlayın. Əgər su axını olmadığı halda sayğac hələ də hərəkət edirsə, deməli evdə sızma var. Belə halda boru kəmərlərində sızma olub-olmadığını yoxladın. Məsələn, bulaq altında sabunlu su ilə boruların birləşmə hissəsinə baxın – köpük yaranarsa sızıntı deməkdir. Qaz xətləri üçün də bənzər şəkildə yoxlama aparmaq olar: qazdan istifadə etmədiyiniz halda sayğac işləyirsə və ya qaz qoxusu hiss olunursa dərhal xidmət şirkətinə xəbər vermək lazımdır.

Evinizin ümumi enerji və su sərfiyyatını həmişə müqayisəli şəkildə izləyin. Məsələn, keçən ayki faturalardan fərqli olaraq bu ay qəfil çox miqdarda ödəniş gəlibsə, səbəb araşdırılmalıdır. Bəzən sakinlərin normal istifadə səviyyəsi dəyişməyərkən belə sayğaclar tam texniki yoxlama tələb edə bilər. Azərişıq şirkəti bildirir ki, abonent şübhələndikdə birbaşa quruma müraciət edə bilər; iddia sübuta yetərsə zərər ödənilir və evə yeni sayğac quraşdırılır. Eyni qayda Azərsu və Azəriqaz ASC-lərinə də aiddir – avadanlıqda nasazlıq aşkarlanarsa yenisi pulsuz quraşdırılır, sadəcə abonentin müdaxiləsi nəticəsində problem yaranıbsa xərcləri abonent özü ödəyir.

Susuzluq şübhəsi və su sızmasının aşkarlanması

Su ilə bağlı əlavə israfı müəyyən etmək üçün əvvəlcə bütün su kranları (mətbəx, vanna otağı, tualet, isitmə sistemi) bağlanmalıdır. Sonra su sayğacının göstəricilərinə baxın. Əgər heç bir su istifadəsi olmadığı halda sayğac skeytindəki kiçik ox (sızma göstəricisi) hələ də fırlanırsa, deməli su xəttində sızma var. Bu halda borulara baxaraq (məsələn, santexniki lehim yerlərinə sabunlu su çəkməklə) sızıntı mənbəyini tapıb təmir etdirin. Şübhəniz hələ də qalırsa, Azərsu ASC-nin zəng mərkəzinə müraciət edərək texniki yoxlama tələb edə bilərsiniz. Azərsu-nun “Qaynar xətt” xidməti (məsələn, Bakı üçün 195) və digər regionlarda müvafiq sayıt mərkəzləri mövcuddur.

Elektrik və qaz istehlakı: şübhələr və xəta aşkarlanması

Elektrik və qaz sayğaclarının düzgün işləməməsindən şübhələnirsinizsə, ilk növbədə cihazların bağlanması yoxlanılmalıdır. Bütün elektrik cihazlarını söndürün və sayğacın rəqəmlərinin dəyişib-dəyişmədiyini qeyd edin. Hər hansı anormallıq aşkarlanarsa dərhal provayderlə əlaqə qurun. Azərişıq bildirir ki, mənzildəki elektrik sayğacları hər 3-7 ildən bir dəyişilir; istifadəçi şübhələnərsə, müraciət edəndə sayğac yoxlanılır və nasaz olduğunda pulsuz əvəzlənir. Qaz sayğacları üçün (Azəriqaz) isə təlimat budur: sayğacdakı anomaliyaya görə yeni sayğac problemi obyektiv araşdırıldıqda pulsuz quraşdırılır; əgər problem abonentin müdaxiləsindən sonra yaranıbsa yeni sayğac pulu abonent tərəfindən ödənir.

Ağıl tipli smart sayğaclardan istifadə zamanı balans sistemindən xəbərdar olun – məsələn, Azərişıq ağıllı sayğaclarda balansınız 5 manatdan azdırsa SMS xəbərdarlıq göndərir. Bu cür sayğaclardan istifadənin üstün cəhəti evdəki enerji sərfiyyatını özünüz planlaşdırmaq imkanıdır. Yəni aylıq büdcəni əvvəlcədən hesablamaq olur. Elektrik sistemində yuxarı gərginlik və ya nasazlıq olduqda da bildirən sensorlar quraşdırıldığı üçün qeyri-adi hallar barədə SMS vasitəsilə xəbərdar olacaqsınız.

Nəzarət altında olmaq üçün məsləhətlər:

Sayğac sənədində göstərilən nömrəni yoxlayın və eviniz üçün müəyyən edilmiş limit və borcu aylıq izləyin.

Elektron ödəniş sistemlərində (Azərişıq.az, Azəriqaz servisləri, AsanPay və s.) xüsusi abonent paneli vasitəsilə əvvəlki aylarda real sərfiyyatı görmək mümkündür.

Yüksək ödəniş halları və şikayət kanalları

Əgər kommunal xərcləriniz qanuni əsas olmadan çox alındığını düşünürsünüzsə, ilk növbədə aidiyyəti quruma – xidməti göstərən şirkətə – rəsmi müraciət edin. Azərişıq üzrə şikayət üçün 199 Çağrı Mərkəzinə zəng etmək və ya sayğacla bağlı məsələləri onlayn müraciət formasından istifadə etməklə çatdıra bilərsiniz. Azəriqaz abonentləri “Müştəri Mərkəzi” (məsələn, Bakı 154) xidmətinə müraciət edə, həmçinin “Elektron Müraciət” sisteminə şikayət yaza bilərlər. Azərsu istehlakçıları isə yerli su-kanal idarələrinin Zəng Mərkəzlərinə (məs., Bakı 195) müraciət edərək su xərclərilə bağlı informasiyanı öyrənə bilərlər.

Dövlət orqanı olaraq Energetika Tənzimləmə Agentliyi (AERA) da kommunal sahədə istehlakçıların hüquqlarını qoruyur. vətəndaşlar bütün enerji xidmətləri (elektrik, istilik, qaz) üzrə 974 nömrəli Çağrı Mərkəzinə zəng edərək və ya [[email protected]](mailto:[email protected]) e-poçtuna məktub yazaraq narazılıqlarını bildirə bilərlər. AERA qəbul etdiyi şikayətlərə qanunvericiliyə uyğun baxır və zəruri hallarda xidmət təminatçılarına düzəliş etməyi tapşırır. Ümumiyyətlə, abonent hər hansı şübhəli hal aşkar edərsə, bu barədə birinci növbədə xidmət qurumu ilə əlaqə saxlamalıdır. Problem həll edilmədikdə yuxarı instansiyalara – AERA və ya Tarif (Qiymət) Şurasına müraciət etmək olar.

Azərbaycanda şişirdilmiş qiymətlərə dair hallar

Azərbaycanda kommunal tariflər Tarif Şurası tərəfindən tənzimlənir və əhaliyə tətbiq olunan qiymətlər rəsmi qərarlara əsaslanır. Yanvar 2025-ci ildə Tarif Şurası tərəfindən bəzi xidmətlərin yeni tarifləri təsdiqlənib (məsələn, çirkab suya qoşulma xərcləri və istilik xidmətlərinin tarif dərəcələri). Buna görə də rəsmi qaydada “şişirdilmiş” qiymət tətbiqi mümkün deyil – əgər faktiki hesablanmış məbləğ qanunda müəyyən olunan səviyyəni aşırsa, bunun hüquqi əsası yoxdur.

Bununla belə, kommunal xidmətlərə aidiyyatı olmayan strukturların əlavə yığımı halları olub. Məsələn, Baku şəhərində bəzi mənzil-kommunal idarələri (JEK) sakinlərdən mənzil sahəsinə görə hər ay 2 qəpik qarşılığı əlavə ödəniş tələb edir; sakinlər bu pulu səliqəçilik üçün verdiklərini düşünürlər. Ekspertlər isə bildirir ki, qüvvədəki Qanunvericiliyə əsasən JEK-lərin belə əlavə toplama hüququ yoxdur və onların funksiyaları indi yerli idarələrə keçib. Yəni JEK-lər Abonentlə rəsmi müqavilə bağlamadıqda belə ödəniş tələb etmək hüquqsuzdur.

Subay sakinlər diqqətli olmalıdır: hesablaşmaların düzgünlüyünü özləri yoxlasınlar və yersiz ödənişlər barədə vaxtında şikayət etsinlər. Əgər faturalarda anlaşılmaz məbləğ aşkarlanırsa, aidiyyəti şirkətlərin çağrı mərkəzlərinə və ya AERA-ya müraciət edərək izahat tələb etmək olar.

Nəticə olaraq, evdə əlavə elektrik, qaz və su xərclərinin qarşısını almaq üçün sayğac göstəricilərini müntəzəm yoxlamaq, istifadəni planlaşdırmaq və şübhəli hallarda dərhal provayderə və tənzimləyici orqanlara məlumat vermək lazımdır. Beləliklə, kommunal xidmətlərə görə ədalətli ödəniş etməklə bərabər, israfa yol verməmək də mümkündür.