.
Azərbaycanda uşaqların “TikTok”a girişinin məhdudlaşdırılması imkanları müzakirə edilir. Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin şöbə müdiri Elgün Səfərov ölkədə süni intellektin inkişafı ilə əlaqədar uşaqların müdafiəsi mexanizmlərinin gücləndirilməsi üçün tədbirlər planının hazırlanmasını təklif edib.
"Bəzi ölkələr artıq uşaqların “TikTok”a daxil olmasını qadağan edib. Biz də bu istiqamətdə addımlar atmalıyıq. Bundan əlavə, Fransa və Böyük Britaniya kimi ölkələr artıq bu sahədə Milli Fəaliyyət Planlarını qəbul edib”, - deyə o bildirib.
Məlumatlara görə, Azərbaycanda uşaqların 75 faizi gündəlik internetdən istifadə edir, 67 faizi isə valideynlərinin bununla bağlı onlara heç bir məhdudiyyət qoymadığını bildirib. 45%-dən çoxunun gündə beş saatdan çox internetdə vaxt keçirməsi ekspertləri narahat edir. Uşaqlar zərərli məlumatlara, onlayn kazinolarda iştiraka qarşı həssas olurlar və insan alverinin qurbanı ola bilərlər.
Bəzi ölkələr “TikTok” və digər sosial şəbəkələri tənzimləmək üçün tədbirləri sərtləşdirib. Məsələn, Böyük Britaniyada “TikTok” yetkinlik yaşına çatmayanların şəxsi məlumatlarının mühafizəsi qaydalarına əməl etmədiyinə görə böyük məbləğdə cərimə alıb. Fransada 2024-cü ildə 15 yaşdan kiçik uşaqların valideynlərinin razılığı olmadan sosial şəbəkələrdə qeydiyyatdan keçməsini qadağan edən qanun qəbul edilib. Bu addımı fransızların 73%-i dəstəkləyib, respondentlərin 84%-i isə övladları 11 yaşına çatana qədər mobil telefon almaqdan imtina etməyə hazır olduğunu bildirib.
Çində “TikTok” (Douyin) versiyası kiçik uşaqlar üçün istifadə vaxtını avtomatik olaraq gündə 14-40 dəqiqə çərçivəsində məhdudlaşdırır və axşam saat 22-dən etibarən girişi qadağan edir.
Azərbaycanda uşaqlar üçün sosial şəbəkələrin qadağan edilməsinin zəruriliyi ideyası yeni olmasa da, cəmiyyətdə həmişə qarışıq reaksiyaya səbəb olur. Bəziləri hesab edirlər ki, məsələni kökündən həll etmək lazımdır, digərləri isə fərqli, daha çevik yanaşma tələb edirlər.
“TikTok”un daimi üzvü olan Esmira Əmirova hesab edir ki, uşaqlar üçün sosial şəbəkələrin qadağan edilməsini praktikada həyata keçirmək çətindir: “Onsuz da “TikTok” uşaqlar üçün nəzərdə tutulmayıb və bu sosial şəbəkədə yaş məhdudiyyətləri var. Amma onlar yalnız real yaş göstərildiyi halda işləyir”.
“Ümumiyyətlə, sosial şəbəkələri pis hesab etmirəm, hər kəs öz maraqlarına uyğun məzmun tapır. “TikTok”da həmçinin, müxtəlif siyasi müzakirələr, müxtəlif siyasi verilişlər, müxtəlif aşpazlar, virtual döyüşlər və s. var. Təəssüf ki, mənfi cəhətləri də var, məsələn, dilənçilərə və “aşağı sosial məsuliyyətli” qadınlara rast gələ bilərsiniz. Onun fikrincə, əgər uşaqların sosial şəbəkələrdə keçirdikləri vaxt həqiqətən də valideynləri narahat edirsə, bu məsələdə onlar özləri nəzarət etməli və məhdudlaşdırmalıdırlar, - deyə AYNA.AZ-ın həmsöhbəti söyləyib.
Təhsil ekspertlərinin yanaşmasına görə, qloballaşma və rəqəmsallaşma şəraitində sosial şəbəkələr müasir reallığın bir hissəsidir və onları nəzərdən qaçırmaq olmaz. Bütün dövrlərdə yeniyetmələrlə bağlı neqativ hallar olub – məsələn, zorakılıq. Amma məsələn, sovet dövründə bu haqda xüsusi danışılmır, yazılmırdı, senzura var idi. Bu gün yeniyetmələrin istənilən informasiyaya çıxışı var və bu, onları daha həssas edir. Nəzərə almaq lazımdır ki, onların psixikası hələ formalaşmayıb və onlar da bənzətmələrə meyllidirlər.
Mərhum təhsil eksperti Nadir İsrafilov bir müddət əvvəl AYNA.AZ-a bildirmişdi ki, sosial şəbəkələr düzgün istifadə olunarsa, faydalı ola bilər: “Lakin uşaqlar özləri məlumatı süzgəcdən keçirə bilmirlər və çox vaxt zərərli məzmuna baxırlar. Bu, səlahiyyətli nəzarətə ehtiyac olduğunu göstərir. Amma biz hələ də bəzi sadə məsələləri həll edə bilməmişik. Məsələn, dərs zamanı şagirdlərin diqqəti çox vaxt telefonlarında oyunlara yönəlir. Bu baxımdan təklif olunurdu ki, dərs müddətində telefonlar müsadirə olunsun, sonra isə geri qaytarılsın. İnanıram ki, valideynlər daha məsuliyyətli olsalar, heç bir problem olmazdı. Uşağa mobil telefon nə üçün lazımdır? Bununla belə, bir çox rabitə vasitəsi kimi onlara sadə telefon almaq kifayətdir, nəinki çoxlu sayda lazımsız funksiyaları olan mürəkkəb smartfonlar”.
Mütəxəssislər ictimaiyyəti uşaqlarla bağlı məsələlərdə daha fəal olmağa çağırırlar. Məktəblə ailə arasında qarşılıqlı əlaqənin zəiflədiyi də narahatedici məqamlardandır. Əvvəllər valideyn-müəllim iclası elan olunanda şagirdlər narahat olurdu: müəllim onları valideynlərinin gözü qarşısında tənqid etsə, necə olacaq? İndi məktəblə valideynlər arasında ünsiyyət getdikcə daha az və tez-tez onlayn olur. Yeni yanaşma tələb olunur, məktəb və ailə arasında qarşılıqlı əlaqəyə əsaslanan çoxlu həll mexanizmləri də var.
Psixoloq Azad İsazadənin sözlərinə görə, hazırda təhsil proseslərinə diqqət yetirilir, amma təhsil vəzifələrinə deyil: “Amma hələ ötən əsrin 90-cı illərində dövlət səviyyəsində təhsil konsepsiyasının qəbul edilməsinin zəruriliyi məsələsi qaldırılmışdı. Qarşılıqlı əlaqəni, həmçinin məktəbin, valideynlərin və şagirdlərin vəzifə və məsuliyyətlərini aydın şəkildə ifadə edərək, bu fikrə qayıtmağın vaxtı gəlib”.
“Qadağa həll yolu deyil. Gənclər yenə də məhdudiyyətlərdən yan keçmək üçün boşluq tapacaqlar. Sosial şəbəkələrin uşaqlara müxtəlif, o cümlədən mənfi təsirləri ola bilər. Amma valideynlərin və məktəblərin vəzifəsi onların internetdə olmasına nəzarət etməkdir”, - deyə müsahibimiz vurğulayıb.
Əlavə edib ki, bəzi insanlar süni intellektdən xeyir, bəziləri zərər üçün istifadə edirlər: “Buna baxmayaraq, sosial şəbəkələr 21-ci əsrin reallığıdır və bundan qaçmaq mümkün deyil. Bu, o deməkdir ki, böyüklər özləri onlardan düzgün istifadə etməyi öyrənməli, onların müsbət və mənfi cəhətlərini uşaqlara izah etməlidirlər. Qadağan etmək həmişə izahat işi aparmaqdan daha asandır”.
