Qanun - üzrlü səbəbdən məcbur qaldığın adətdir, adət - könüllü olaraq məruz qaldığın qanundur. Amma adət haqqında qanun da ola bilər. Olmaya da bilər; cəmiyyət özü tənzimləməyi bacarar.

Bir zaman Milli Məclisdə toy və yas adətləri haqqında qanun layihəsi də hazırlanmışdı. Ancaq qəbul edilmədi.

Niyə qəbul edilmədi?

Bu sualın cavabı hələ də sirr olaraq qalır. Ancaq bir fakt hər kəsə bəllidir; ölkədə toy mafiyası da var, yas mafiyası da.

Mafiya deyəndə, bəlkə gözünüzün qarşısında dərhal Siciliya mafiyası, Palermo silahlı hesablaşmaları, "Sprut" canlanır. Ya da ən azı "Laz Ziya"-filan... Ancaq mafiya təkcə adamları silahla öldürən canilər təşkilatı deyil. Əksinə toy mafiyası adamların yaşamasında və xoşbəxt olmasında maraqlıdır ki, öz pulunu-varidatını gətirib toyxana sahiblərinin önünə sərsin. Ya da qohum-qardaşdan topladığını. Yas mafiyasına gəlincə, bunların da adam öldürməyə ehtiyacı yoxdur. Çünki adamlar onsuz da hər gün öz əcəli ilə (yaxud əcəli-mayallaq) özləri ölüb gedir. Yas mafiyası dırhal öz çadırı-samovarı, öz mollası, mürdəşiri, öz qiymət cədvəli (price-list) ilə peyda olur və ölüdən pul qazanır.

Hə, düzdür, zəhmət çəkir, xidmət göstərir, qazanır və qazanmalıdır da. Ancaq hər şeyin həddi-hüdudu, bəlli bir əndazəsi var. Toy və yas adətlərimiz çoxdan bu əndazəni aşıb, insanların cəmiyyətdəki yerini bəlirləməyə, ictimai statusunu vurğulamağa, çevrəsini sərgiləməyə başlayıb. Daha doğrusu, çoxdan başlayıb və çox əcaib formalarda-formatlarda davam edir. Bu, israfçılığa və onsuz da əzizini itirmiş insanın bir də maddi itkilərlə, əlavə qayğılarla yüklənməsinə səbəb olur. Halbuki Qurani-Kərim israfçılığı yasaqlayıb. Məsələn, "Əraf" surəsində belə bir ayə var: "Yeyin-için, ancaq israf etməyin, çünki (Allah) israf edənləri sevməz.

Bu gün yas məclislərində israfçılıq etmək əslində Allaha xoş getmir, bir növ günaha yazılır.

Heç ehsan verməmək də olmaz; tutaq ki, xurma,çay, halva kifayət edər. Bunları süfrəyə qoymamaq da olmaz. Ancaq bundan əlavə çoxlu yemək, içki-filan da ifrata varmaqdır. Bunu da etmək olmaz. Çünki Allah xəsisliyi də sevməz, israfçılığı da. Baxın, Allah "İsra" surəsində buyurur: "Nə əldən bərk ol, nə də əlini tamamilə açıb israfçılıq et. Yoxsa həm qınanarsan, həm də peşman olarsan".

Qınanmamaq və peşman olmamaq üçün toy və xüsusilə, yas adətlərimizi sadələşdirmək, asanlaşdırmaq lazımdır. Adətləri elə tənzimləmək lazımdır ki, toyda ziyafət verməyə də, yasda ehsan süfrəsi açmağa da hər kəsin gücü çatsın. Hamının maddi imkanları bərabər deyil.

İfrat toy ziyafətçiliyinə görə bu gün çox cavanlar ailə qura bilmir. Əzizini itirən adamlar var, indiki o ifratçı yas süfrəsini qurmağa gücü çatmır və əzizini o biri dünyaya urvatsız uğurladığını düşünür, qəhr olur. Ona görə də cəmiyyətdə bu adətlərin sadələşdirilməsi tələbləri getdikcə artır, bu səslər getdikcə daha ucadan eşidilir. Beləliklə, toy və yas adətlərinin daha da əlçatan olması artıq çoxdan sosial sifarişə çevrilib.

Bir çox bölgələrimizdə din xadimlıri el ağsaqqalları ilə birlikdə yas məclislərində ehsan verilməməsi ilə bağlı ortaq qərara gəlib. Son belə xəbər Kürdəmirdən gəldi. Bundan əvvəl başqa bölgələrdədə belə qərarlar verilib. Bu da tamamilə doğrudur. O da doğrudur ki, bunu istəməyənlər, israfçı ehsançılığa haqq qazandırmaq istəyənlər də var. Ancaq adət, dediyimiz kimi, könüllü məruz qaldığımız qanundursa, bu qanunu könüllü olaraq və cani-könüldən yerinə yetirə bilərik. Ehsanın heç verilməməsindən söhbət getmir, yas məclisini restorana çevirməyin yanlış olduğundan danışırıq.

Həyat onsuz da çox çətindir və gündən-günə daha da çətinləşir. Bir də biz özümüz öz həyatımızı süni olaraq çətinləşdiririk. Yas mərasimi yemək-içmək məclisi deyil, hər şeyin bir həddi var. O həddi hamılıqla qorusaq, hamı razı qalar, heç kəs zərər görməz.

Seyid Əhmədli, Bizimyol.info