“Rusiyada azərbaycanlıların saxlanılması ilə bağlı son hadisələri təhlil edərkən ikitərəfli münasibətlərin, daxili siyasi proseslərin və xarici amillərin kompleks qarşılıqlı təsirini nəzərə almaq lazımdır”.

Bu sözləri gürcü politoloq, Yaxın Şərq və Qafqaz Araşdırmaları İnstitutunun (IMECS) təsisçisi və baş direktoru Vasili Papava mövzu barədə Globalinfo.az-a şərhində bildirib.

Ekspert qeyd edib ki, 2025-ci il iyunun sonlarında Rusiya təhlükəsizlik qüvvələrinin Azərbaycan vətəndaşlarını saxladığı və iki nəfərin faciəvi ölümü ilə nəticələnən Yekaterinburq hadisələri Bakının kəskin reaksiyasına səbəb olub:

“Azərbaycan tərəfi reydlərin sərtliyini və saxlanılanların ölümünün araşdırılmasında şəffaflığın olmadığını vurğulayaraq bu hərəkətləri məqsədyönlü anti-azərbaycan siyasətinin təzahürü kimi qiymətləndirir. Rusiya isə əksinə, əməliyyatın qanuni olmasında israr edir, bunu mütəşəkkil cinayətkarlığa qarşı mübarizə ilə əlaqələndirir və saxlanılanların ölümünü təbii səbəblərlə izah edir ki, bu da siyasi zərəri minimuma endirmək cəhdi kimi görünür”.

Papava bildirib ki, 2024-cü il dekabrın 25-də Aktauda (Qazaxıstan) AZAL-a məxsus təyyarənin qəzaya uğraması ikitərəfli əlaqələrin soyuqlaşmasının əsas amillərindən biri oldu:

“Azərbaycan təkid edir ki, təyyarə Rusiya hava məkanında Rusiya hava hücumundan müdafiə sistemləri tərəfindən vurulub. Rusiya birbaşa məsuliyyəti öz üzərinə götürməyərək, insidenti Ukraynanın mümkün pilotsuz təyyarə hücumu ilə əlaqələndirib, başsağlığı verib, Bakı və Astana ilə birgə araşdırmaya başlayıb, lakin heç bir rəsmi üzr istəməyib və ya təzminat təklif etməyib, Azərbaycan bu reaksiyanı qeyri-kafi kimi qiymətləndirib”.

Politoloq güman edir ki, gərginliyin səbəbləri ayrı-ayrı hadisələrdən daha dərindədir:

“Ola bilsin ki, indiki gərginlik Rusiya sülhməramlılarının Qarabağdan çıxarılması və Moskvada öz təsirini itirdiyi hissini yaradan Azərbaycanın regionda möhkəmlənməsindən qaynaqlanır. Ola bilsin ki, Bakı Rusiyanın hərəkətlərini daha müstəqil xarici siyasətinə cavab olaraq təzyiq cəhdi kimi qiymətləndirir.

Geosiyasi kontekst, o cümlədən Zəngəzur dəhlizinin müzakirəsi qeyri-müəyyənliyi artırır. Potensial olaraq Azərbaycanı Ermənistan vasitəsilə Naxçıvanla birləşdirən bu layihə Rusiyanı narahat edir və buna regional nəqliyyat marşrutlarına nəzarəti üçün təhlükə kimi baxa bilər. Lakin Yekaterinburqda baş verənlərin bu məsələ ilə bağlı olduğuna dair birbaşa sübut yoxdur və bu, yalnız fərziyyə olaraq qalır.

Bakının reaksiyası, o cümlədən “Sputnik”in ofisində aparılan axtarışlar və Rusiya vətəndaşlarının saxlanması qətiyyət nümayişi və Moskvadan daha hörmətli yanaşma tələb edən güzgü effekti yaradıb. Rusiya da öz növbəsində ritorikasını sərtləşdirə və ya məhdudiyyətlər tətbiq edə bilər, məsələn, ticari-iqtisadi sahədə. Buna baxmayaraq, əməkdaşlığın, o cümlədən Şimal-Cənub kimi nəqliyyat layihələrinin qarşılıqlı faydalı olması səbəbindən əlaqələrin tamamilə kəsilməsi mümkün görünmür”.

Papavanın fikrincə, hər iki tərəf praqmatik addımlar atmağa başlasa, gərginliyin azaldılması mümkündür:

“Rusiya Azərbaycan nümayəndələrinin iştirakı ilə Yekaterinburq hadisəsi ilə bağlı şəffaf araşdırmaya başlaya bilər, Bakı isə Rusiyanın mədəniyyət və media layihələrinə qoyulan məhdudiyyətləri yumşalda bilər. Bəlkə də Türkiyə kimi vasitəçilərin iştirakı ilə yüksək səviyyəli dialoq gərginliyi azalda bilər. Gərginlik azaldıla bilər, çünki tərəflərdən heç biri uzunmüddətli qarşıdurmada maraqlı deyil, lakin bunun üçün siyasi iradə və güzəştə getmək istəyi lazımdır. Daha dərin səbəblər, o cümlədən regionda təsir gücü uğrunda mübarizə və strateji tərəfdaşlığa dair fərqli təsəvvürlər açıq şəkildə müzakirə olunmasa gərginlik artmaqda davam edə bilər”.

Ekspert vurğulayıb ki, Rusiya təhlükəsizlik qüvvələrinin mütəşəkkil cinayət qrup hesab etdiyi azərbaycanlılara qarşı həyata keçirdiyi reydlərin nümayişkaranə xarakteri, ehtimal ki, Bakıda Moskvaya münasibətin pisləşməsinə təsir edən əsas amillərdən biri olub:

“Əgər Rusiya tərəfinin məqsədi həqiqətən də mütəşəkkil cinayətkarlıqla mübarizə idisə, digər etnik və ya regional qruplara qarşı paralel əməliyyatlar haqqında məlumat olmadığı halda, diqqəti xüsusi olaraq azərbaycanlılara yönəltmək siyasi motivli siqnal kimi qəbul edilə bilərdi. Rusiyada müxtəlif mənşəli mütəşəkkil cinayətkar qrupların fəaliyyət göstərdiyi bir şəraitdə hüquq-mühafizə tədbirlərinin seçmə xarakteri bunun ancaq bir millətin nümayəndələrinə qarşı yönəldiyi təəssüratı yaratdı. Bu da öz növbəsində Bakıda hadisələrin sırf kriminal-hüquqi məntiqdən kənara çıxaraq mümkün siyasi alt mətnlə bağlı şübhələri artırıb. Fərqli yanaşma ilə – müxtəlif etnik tərkibli kriminal strukturlara qarşı eyni vaxtda reydlər keçirilməklə və cinayətkarlıqla mübarizənin çoxmillətli xarakterini açıq şəkildə vurğulamaqla – belə bir şərhi yumşaltmaq, hətta neytrallaşdırmaq olardı. Bu cür addım yəqin ki, gərginliyin dərəcəsini azalda bilərdi və baş verənlərin məqsədyönlü çağırış və ya Azərbaycana qarşı qeyri-dost siyasətin təzahürü kimi qəbul edilməsinin qarşısını alardı”.

Politoloq əlavə edib ki, bu hadisə ikitərəfli münasibətlərin idarə olunmasında siyasi kontekstin və səriştəli ünsiyyətin vacibliyini vurğulayır:

“Şəffaflığın olmaması və reydlərlə bağlı situasiyada Moskvanın balanslaşdırılmamış ritorikası yalnız inamsızlığı artırdı, xüsusən də digər həssas hadisələr – məsələn, AZAL təyyarəsinin qəzası fonunda. Gərginliyi azaltmaq üçün Rusiya nəinki Yekaterinburqda baş vermiş insidentin (əvvəldə qeyd edildiyi kimi) obyektiv və şəffaf şəkildə araşdırılmasını təmin etməli, həm də təhlükəsizlik qüvvələrinin hərəkətlərinin hadisə iştirakçılarının milli və etnik mənşəyindən asılı olmayaraq mütəşəkkil cinayətkarlığın qarşısının alınmasına yönəldiyini açıq şəkildə göstərməlidir. Belə mövqe Azərbaycana qarşı məqsədyönlü siyasət yürüdən Moskvaya qarşı ittihamları zəiflədə və qarşılıqlı etimadın bərpasına zəmin yarada bilər”.